Kroonluchter Grote Kerk Apeldoorn combineert moderne technologie met historisch uiterlijk

Restauratie van uniek monument met rijke historie

De grote kerk in Apeldoorn is ruim 125 jaar oud. De eerste steen werd gelegd door de toenmalige Prinses Wilhelmina. Begin jaren zeventig is deze kerk behoed voor sloop. Vanaf die tijd is men de kerk aan het restaureren en inmiddels is het een Rijksmonument. Een van de laatste fasen van de restauratie is om de elf kroonluchters die tot in de jaren '60 in de kerk hing weer 'terug te krijgen'. De kroonluchters waren er niet meer. Er waren alleen oude foto’s beschikbaar. De Stichting Vrienden van de Grote Kerk te Apeldoorn heeft geld ingezameld om nieuwe kroonluchters te laten maken die precies lijken op de oude.

Nauwe samenwerking

Henk Oostenbrugge, lichtarchitect bij Lichtdynamic, is projectleider en heeft YellowBee gevraagd om de lichtsturing en de ontwikkeling van moderne lichtbronnen in de nieuw te bouwen ‘oude’ kroonluchters te bedenken en leveren. Een aantal partijen werkten bij dit project nauw samen, waaronder ambachtelijke werkplaatsen in Wekerom en Wormerveer. De samenwerking moest al heel vroeg beginnen om de verschillende eisen die waren geformuleerd te combineren. Het ging bij dit project om een combinatie van uiterlijke, ambachtelijke en technologische eisen.

Herontwerp aan de hand van oude foto’s

Als eerste moest de kroon weer opnieuw worden ontworpen en gemaakt. Aan de hand van de oude foto’s werd een ontwerp gemaakt en werden de afmetingen van verschillende kronen ingeschaald. De foto’s waren voor een deel beschikbaar gekomen door een oproep aan het publiek (zie o.a. deze video van ruim 3 minuten waarin het publiek wordt opgeroepen oude foto's in te sturen).

Meer dan uiterlijk: multifunctioneel gebruik van het gebouw

Het ontwerp ging verder dan alleen het uiterlijk. De wens was dat de nieuwe kroonluchters zouden bijdragen aan de multifunctionele mogelijkheden van het gebouw. Dit is iets wat we vaak zien bij monumenten. Om een monumentaal gebouw te kunnen behouden moet het op verschillende manieren kunnen worden gebruikt. Exploitatie van het gebouw is vaak onderdeel van de plannen om een gebouw te kunnen behouden. 

Zuinig en duurzaam

Andere eisen - anders dan uiterlijke - waren dat de nieuwe verlichting zuinig moest zijn en zeker ook duurzaam. Het is immers niet gemakkelijk om ‘even een lampje te vervangen’ in een kroonluchter die hoog in een kerk hangt. Dus duurzaamheid is belangrijk om de onderhoudskosten te beperken. 

LED en intelligente aansturing

Om aan de eisen van multifunctionaliteit, zuinigheid en duurzaamheid te kunnen voldoen is gekozen voor een combinatie van LED technologie en aansturing met Digitalstrom elektronica componenten. Digitalstrom is een Zwitserse aanbieder van domotica en IoT (Internet of Things) producten.

Ontwerp van de kroonluchter

De hoepel (ring) van de kroon - een soort metalen sierband - heeft bij de grootste van de koornluchters een diameter tot bijna 5 meter. Speciaal voor dit project werden profielwalsen ontwikkeld die het reliëf in het metaal walsen en er een ring van maakten. Daarna werd er een metalen band - die door een lasersnijmachine was voorzien van siermotieven tegen aangelegd en met 1380 klinknagels vastgezet. In de ring worden ook de bevestigingsconstructies voor de ‘armen’ van de kroonluchter gemaakt. 

Verschillende soorten verlichting gecombineerd in één kroonluchter

Aan de armen zijn 4 soorten verlichtingsbronnen bevestigd:

• een kelk die naar beneden schijnt (basisverlichting)
• een dikke kaars die naar boven schijnt (om het plafond te kunnen aanlichten)
• een dunne kaars (sfeerverlichting)
• een LED strip voor extra verlichting onder de balkons (basisverlichting voor de plafonds onder het balkon)

Voor de kelken die naar beneden schijnen is gekozen voor 10 watt Xicato modules. Deze lampen zitten in speciaal voor dit project vervaardigde glazen kelken. De Xicato modules worden per kroon op 2 drivers aangesloten, die dimbaar zijn (1-10 Volt).

De dikke kaars bestaat uit een speciaal ontwikkelde kunststof huls met dezelfde lichtbron en drivers als hiervoor genoemd.

De dunne kaars bestaat uit een dunne kunststof huls met daar in verwerkt een Gu4 fitting. In deze fitting komen LED capsules met een lichtkleur van 2700K en een CRI van 96. Deze capsule wordt op haar beurt weer in een kristalglazen vlam gemonteerd. Zowel de capsule als de kristallen vlam zijn speciaal voor dit project door YellowBee ontwikkeld,. Deze lampen zijn overigens na ontwikkeling opgenomen in het YellowBee assortiment.

Ook deze LED oplossing wordt net als de kelken en de dikke kaars met een 1-10 Volt regelbare driver aangestuurd.

Voor de 4 kroonluchters die het plafond onder de balkons moet verlichten wordt een zware kwaliteit LED strip gebruikt, opnieuw aangestuurd met een 1-10 Volt regelbare driver.

Lichtsfeer bepalen met een iPad

Bewust is er gekozen voor 1-10volt regelbare drivers. De nieuwe kroonluchter is zo ontworpen dat met een Ipad de lichtsfeer kan worden gekozen en afgestemd op de activiteiten in de kerk. Om dit mogelijk te maken is in de ontwerpfase gekozen voor het domoticasysteem van Digitalstrom. Dit systeem communiceert over de bestaande elektriciteitsbedrading van 230V.

Geen sloop- of breekwerk nodig

Omdat de communicatie over het normale electriciteitsnet gaat is het mogelijk om snel en zonder slopen en breekwerk een systeem te installeren dat door middel van schakelaars maar ook met Ipad of smartphone draadloos is te bedienen. De koster in de kerk kan zelf zien welke lichtsfeer hij heeft ingesteld en als het niet is wat hij in gedachten had kan hij de sfeer ter plekke aanpassen. Voorheen moest hij altijd naar de meterkast buiten de kerk om de lampen met schakelaars aan en uit te zetten.

CAD-systemen en lichtberekeningsprogramma’s

Het hele project is in een CAD-systeem ontworpen en de elektronische CAD tekeningen van de kroonluchters zijn weer geladen in het lichtberekeningsprogramma. Daarmee zijn de lichtberekeningen voor alle scenario’s doorgerekend. Op basis hiervan is het Digitalstrom domotica systeem geconfigureerd en voorzien van een aantal voorkeuzemogelijkheden.

Speciale oplossing voor de drivers

De elegante vormgeving van de kronen legde bij dit project wat beperkten op. Het was niet mogelijk om de drivers in de kroon zelf te plaatsen, daarvoor was geen ruimte.

Om alles toch dimbaar aan te sturen zijn LED drivers en de digitalSTROM 1-10 Volt regelunits in aparte kasten op DIN rails gemonteerd. Per kroonluchter is er één kast. Deze kasten worden onzichtbaar boven de plafonds gemonteerd. De bedrading van de verschillende LED  oplossingen is onzichtbaar in de kroonluchter en ophangbuizen verwerkt.

Montage en configuratie

Door het digitalSTROM systeem is montage en configuratie gemakkelijk. De kasten met de besturing hoeven alleen maar met een stekker in een stopcontact te worden gestoken, de digitalSTROM infrastructuur in de groepenkast wordt aangesloten op de router waardoor het systeem geconfigureerd en draadloos bediend kan worden.
Al met al wordt met dit bijzondere verlichtingsproject een unieke kerk weer in vernieuwde oude luister hersteld. Een lang gekoesterde wens van de Stichting Vrienden van de Grote Kerk wordt hiermee vervuld. Op 16 september 2017 wordt de indrukwekkende nieuwe oude kroonluchter feestelijk onthuld.

Zie ook

• Website van de Grote Kerk van Apeldoorn en van de Stichting Vrienden van de Grote Kerk te Apeldoorn
• Berichtgeving Omroep Gelderland over het kroonluchter project van de Grote Kerk in Apeldoorn. Hier is ook een oude foto te zien van Prinses Wilhelmina in de Grote Kerk, daarop is ook een van de oude kroonluchters te zien.
• Lemma over de Grote Kerk in Apeldoorn in Wikipedia
• De mogelijkheid om in te schrijven voor de nieuwsbrief van YellowBee Nederland onderaan iedere pagina op deze website, we sturen u dan een nieuwsbrief waarin altijd unieke cases en achtergronden worden besproken, zoals deze van de Grote Kerk in Apeldoorn
• De verwijzingen naar andere cases rond monumenten, kroonluchters en LED technologie, onder dit artikel